Шаҳрам Абдуқодиров Самарқанд вилояти Ургут туманида туғилган. Тошкентдаги Сирожиддинов номидаги академик лицейни битириб, Кореянинг Улсан шаҳрида жойлашган “University college of Ulsan” ОТМда 4 йил давомида Халқаро бизнес факултети молиявий аналитика йўналишида таҳсил олган.

Ўқишни битирганидан кейин миграция жараёнлари билан боғлиқ бўлган ҳужжат ишларида тажриба орттирган. Ҳозир эса ўқув марказида ўқитувчилик билан шуғулланади. Кореянинг ўрта мактабида бошланғич синф ўқувчиларига дарс беради.

У Kun.uzʼга берган интервюсида Кореяга кетиш учун қандай виза турлари мавжуд экани, у ердаги ишчиларга яратиладиган шароитлар, мигрантлар дуч келаётган муаммолар ҳақида гапириб берди.

“Кореяга боришнинг энг осон йўли – талаба бўлиб келиш”

Ўзбекистон фуқароси Кореяга бориши учун энг аввало вояга етган бўлиши, яъни 18 ёшдан юқори бўлиши керак. Талаба бўлиб келмоқчи бўлган, ёши тўлмасидан мактабни бошлаб, муддатидан олдин ўқишни битирганлар учун истисно ҳолатлари мавжуд. Чунки уларнинг қўлида дипломи бор, шунинг учун тўғридан тўғри кела олади. Лекин қолган ҳар қандай ҳолатда вояга етган шахс бўлиши лозим.

Кореяга келишнинг ҳар хил тури мавжуд, яъни кўпчилик асосан ишчи ёки талаба бўлиб келиш мумкин деб ўйлашади. Булардан ташқари, саёҳат, даволаниш учун тиббий, ишлаш учун бизнес визалари билан келувчилар ҳам кўп. Тўғри, бу виза турларини олиш талаба ёки ишчи визасини олишдан кўра қийинроқ. Умуман олганда иш визаларининг ҳам ичида ўзининг бўлимлари бор. Масалан, профессионал ва оддий ишчиларга бўлиниб кетган. Бунинг ўзига яраша тизими кўп. Унинг дастури Кореянинг Иммиграция агентлиги ва Адлия вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган. Шу орқалигина фуқаролар бу ерга келиши мумкин.

Лекин Кореяга келишнинг энг қулай ва осон йўли деб талаба визасини айтган бўлар эдим. Чунки юқоридагиларга нисбатан талаба бўлиб келувчиларнинг имконияти жуда юқори, харажат жиҳатдан бошқаларга нисбатан арзонроқ, айниқса виза нуқтаи назаридан.

“Яхши яшаш учун чет давлатга миграция қилиш “манияси” Кореяда ҳам мавжуд”

E-9 визаси орқали Кореяга келмоқчи бўлган шахс, албатта, Ташқи меҳнат миграцияси агентлигига бориб мурожаат қилиши керак. Бунинг тизими мавжуд. Бу жараён тўғридан тўғри ТММАга ҳам боғлиқ эмас, Корея элчихонаси ҳам масъул ҳисобланади. Ҳозир Кореяда аҳолининг камайиши кузатилмоқда. Яъни аҳолининг аксарият қисми ёши катталардан иборат. Яхши яшаш учун чет давлатга миграция қилиш “манияси” бу ерда ҳам мавжуд, корейс халқи ёшларининг кўпи яхшироқ ҳаёт истагида бошқа давлатларга кетиш ҳолатлари учраяпти. Бунинг ҳам ўзига яраша сабаблари бор. Айтмоқчи бўлганим, мамлакат завод, фабрикаларига ишчи етишмагани сабабли бошқа мамлакатдан ишчилар олишга мажбур. Шунинг натижасида давлат Ташқи ишлар вазирлиги бошқа давлатга вакансия борлиги юзасидан таклиф беради, шу орқали Кореяга келиб ишлашларини айтишади. Бу E-9ʼлар учун. Бундан қолган ҳар қандай вазият жисмоний шахснинг ўзига боғлиқ, танлов ўзида.

Номзодлар жараёнда имтиҳон топшириши, қайси соҳаларда лаёқати борлигини кўрсатиши, жисмонан соғломлигини исботлаб бериши лозим. Шундагина бу ерга келиши мумкин. Низомга кўра, корейс тилини билиш ҳақидаги сертификат (TOPIK)ка эга бўлиши керак, энг камида бу 2-даражада бўлиши лозим. Аммо ҳозирда ушбу жиҳатга ҳам катта эътибор берилаётгани йўқ. Яъни Кореяга бораётган шахс ўзларига юклатилган ишни бемалол бажара олаётгани учун тил билиш талаб қилинмаяпти. Тилни ишдаги йўриқнома олиш, ишдан ташқари кўчада гаплаша олиш учун билиш лозим. Кореяда аввалроқ ҳам келган ўзбек ишчилари талайгина, у ерда фақат корейс тилида эмас, бошқа миллат вакиллари билан рус тилида ҳам суҳбатлашишади ва рус тилини билган одам корейс тилини билгандан кўра ишчиларга жараённи яхшироқ тушунтириб беролади. Шундай ҳолатлар учун ҳам мустасно ҳолатлар бўляпти, яъни корейс тилини билмасдан туриб ҳам келаётган фуқаролар учраяпти.

Қолган талабларни бажариш ҳамманинг қўлидан келади деб ҳисоблайман. Чунки корейсларнинг ўзи ҳам жараёнда иштирок этишади, яъни қайсидир соҳада одамларнинг қўлига, қайсидирида кўникмаларига ёки жисмоний тузилишига қараб, ишга қабул қилишади. Берилган ишлар эса маълум бир квоталар ва Корея томонининг таклифига асосан Ўзбекистондан юборилади. Масалан, фалончи заводга шунча ишчи керак, келувчиларда шу-шу талаблар бўлсин, дейилади.

“Ишчининг ўзи муаммо яратмагунча, уй ва ойлик масаласида деярли муаммо бўлмайди”

Кореяга келувчиларни иш берувчилар ҳар қандай вазиятда уй билан таъминлайди. Бу мажбурий. Бу ерга келиб, уйсиз қолиб кетадиганлар учрамайди. Иш билан таъминлашади, баъзи ҳолатларда автомобил билан таъминлашган. Энди бу ходимнинг қаерда яшашига боғлиқ. Лекин уй, унинг тўловини иш берувчининг ўзи кўтаради, ундаги шароитлар стандартларга мос тушиши керак. Яъни ишчига уй бераётган экан деб уни хўрлаш ҳолатлари кузатилмайди.

Ҳар қандай заводга келувчи ҳар қайси миллатга мансуб чет эллик фуқаро учун иш берувчи уй ажратади. Буларнинг ҳаммаси иш берувчи ва ишчи ўртасида келишилган шартномага боғлиқ. Ходим иш берувчига ёққач, у билан тўғридан тўғри суҳбат бўлади. Бу жараёнда шартлашув бўлади.

Корея қонунчилигига кўра, бу ерда бир ҳафтада 5 кунлик иш, олтинчи куни, яъни шанба куни ишланадиган бўлса, бунинг учун алоҳида қўшимча ҳақ тўланади. Бу одатий ҳафта кунида бериладиган суммадан 1,5 баробар кўп бўлади. Ишчининг ўзи муаммо яратмагунча, уй ва ойлик масаласида деярли муаммо бўлмайди.

Ишдаги келишмовчиликлар сабаб ишдан бўшаб кетиш ҳолатлари учрайди, лекин шароит борасида бундай тушунмовчиликлар юзага келмайди. Юзага келса ҳам бундай вазиятларда ишчининг мурожаат қила оладиган жойлари бор. Биринчи навбатда Корея иммиграция агентлигига бемалол бориб, иш берувчи етарлича шароит яратиб беролмаётгани, иш вақтида қандайдир қийинчилик туғдираётгани учун унинг устида шикоят қилиш ҳуқуқига эга. Агар ҳал бўлмаса, элчихонага мурожаат қилса бўлади. Лекин ҳал бўлмаслиги камдан кам учрайди.

“Ишловчиларнинг ойлиги 2,5 минг доллардан бошланади”

Ойлик маошларига келсак, бунга ўртача қиймат бераман. Аслида GNI (Gross National Income), яъни аҳоли миллий даромадининг ўсиш қиймати бор. Бу ҳар йили белгилаб борилади. Кореяда энг кам иш ҳақи 9 860 вон (7,1 доллар), бу – 1 соатга тўланадиган пул. Бу асосан талаба бўлиб келувчилар ёки E-9 визасига эга бўлмаган бошқа ишчиларга тегишли. E-9 виза эгалари шартнома ва иш берувчининг таклифи асосида келаётгани учун уларга алоҳида тўлов қилиниши мумкин.

Корейсларнинг ўртача ойлик маоши 2 минг доллардан 3 минг долларгача бўлади. Хорижда ишловчи профессионаллиги бўлмаган ишчилар (E-9 виза эгалари)нинг ойлиги 2,5 минг доллардан бошлаб кўтарилиб кетаверади. Қанчалик оғир меҳнат қилишига қараб, даромад шунча кўтарилиб кетаверади. Масалан, кема ёки оғир металл саноатида ишловчиларга жуда кўп пул тўланади. Бундан ташқари, суммани тўлашда ишчиларнинг салоҳияти ҳам инобатга олинади. Ходим қандайдир тажриба, кўникмага эга, Ўзбекистонда ҳам шу соҳада ишлаган бўлса, шунга қараб ҳам ойлик ошади.

“Корейс иш берувчилари Ўзбекистондан келувчи ишчиларни унчалик ҳам хоҳлашмаяпти”

Ўзбекистонда Кореяга ишлаш учун келувчи асосий қатлам ҳақ-ҳуқуқини билмаганидек, мажбуриятларини ҳам унчалик билишмайди. Яъни бу борада етарлича кўникма олиб келишмаяпти. Ҳуқуқ-тартибот ишлари билан етарлича шуғулланадиган давлатда бу нарсани билмасдан яшаш оғир қийинчиликларни яратади.

Масалан, ходим ишхонада иш берувчи билан келишолмай қолди, шундай вақтда вазиятга қандай қилиб тўғри ёндашишни, айб иш берувчи томонидан ўтганда ҳаққини қандай талаб қилишни кўпчилик билмайди, шундай вазиятда келишмовчилик юзага келади. Бу ерга келувчиларнинг асосий мақсади – фақатгина келиб олиш. Кейин эса ўзларига қулай жойга ўтиб кетишяпти (ишчиларнинг бошқа жойга ишга ўтиб кетиш ҳолатлари назарда тутиляпти). Охирги вақтларда корейс иш берувчилари Ўзбекистондан келувчи ишчиларни унчалик ҳам хоҳлашмаяпти.

“Замин” янгиликларини “Инстаграм”да кузатиб боринг