Американинг New York Times газетаси муаллифлари Константиновка шаҳри марказидаги бозорга йўлланган зарба катта эҳтимол билан украинларнинг мўлжалдан адашган ракетаси орқали берилган, деган хулосага келган мақолани эълон қилди.

6 сентябр куни Донецк областининг Константиновка шаҳрида рўй берган портлаш оқибатида камида 15 киши ҳалок бўлиб, 30 дан ортиқ киши яраланган. Украина президенти Володимир Зеленский зарбада Россия армиясини айблаган.

Аммо New York Times журналистлари гувоҳларнинг сўзлари, ракета қолдиқлари ва ракета учирилган жойдаги изларни ўрганган ҳолда бошқа хулосага келишган.

Шу билан бирга, NYT мақоласи муаллифлари «Украинага босқин вақтида Россия бир неча бор ва тизимли равишда фуқароларга ҳужум қилиб, мактаблар, бозорлар ва турар жойларга зарба бергани, бу эса аҳолини қўрқитиш учун амалга оширилган тактика бўлгани»ни қайд этган. РФ армияси худди шу Константиновка шаҳрини 2023 йил апрелида ўққа тутиши оқибатида олти киши ҳалок бўлгани эсланган.

Аммо Константиновкада 6 сентябр куни рўй берган фожиа ҳолатлари бозорда украинлар ракетаси портлаганидан дарак бермоқда, деган NYT мухбирлари.

«Зарбадан кейин Украина ҳукумати New York Times журналистлари жабрланган ҳудудга кириши ва ракета парчаларини қўлга киритишига тўсқинлик қилишга уринди. Аммо кейинроқ репортёрлар воқеа жойида бўлиб, гувоҳлардан интервю олди ҳамда қўлланган қурол қисмларини йиғишди», — дейилган суриштирувда.

NYT тадқиқоти муаллифлари қайд этишича, уларда украинлар ракетаси қандай қилиб Константиновкага келиб тушиб портлагани ҳақида маълумот йўқлигини билдиришган. Аммо бу электроника носозлиги ёки учириш вақтида дум қисмидаги шикастланиш туфайли ракета белгиланган курсдан оғиб кетгани билан боғлиқ бўлиши мумкин. Зарба, катта эҳтимол билан, бахтсиз ҳодиса оқибати бўлган, дейилади мақолада.

Ракета шимоли-ғарбдан учиб келганми?

Зарбадан кўп вақт ўтмай Conflict Intelligence Team тадқиқот гуруҳи асосчиси Руслан Левиев Константиновкадаги портлаш акс этган ва президент Зеленский тарқатган видеони таҳлил қилган ҳолда ракета катта эҳтимол билан украин армияси позициялари жойлашган шимоли-ғарб томондан учиб келганини айтди.

Левиев шунингдек, ракета украинлар самолёти томонидан учирилганини тахмин қилган. Шу билан бирга, у ҳам бу қасддан амалга оширилган зарба эмас, фожиали тасодиф бўлганини қайд этган.

NYT журналистлари ўз хулосаларини қуйидагича асослаган:

• Ракета келиб урилиши қўшни ҳудудларда кетаётган жанглар билан бир вақтда рўй берган. 6 сентябрга ўтар кечаси Россия кучлари Константиновкани ўққа тутганди; маҳаллий телеграм-каналлар хабар беришича, бозорга зарба келишидан бир неча дақиқа олдин украин артиллерияси шаҳар ҳудудидан туриб ўт очганди.
• Кузатув камераларидаги кадрлар кўрсатишича, ракета Константиновкага РФ армияси эгаллаб турган ҳудудлардан эмас, Украина назоратидаги ҳудуд томондан келган. Журналистлар шундай тахмин қилишмоқда, чунки ракета яқинлашганида видеодаги ўткинчиларнинг камида тўрт нафари бир вақтда камера томонга, яъни Украина назорати остидаги ҳудуд йўналишида ўгирилиб қараган. Бундан ташқари, портлашдан бир неча сония олдин йўл четидаги автомобилларда ракета акс этган, бу эса у шимоли-ғарбдан ҳаракатланганини кўрсатади.
• NYT ва портловчи моддалар бўйича экспертлар таҳлилига кўра, портлаш ҳосил қилган ўра ва у атрофда келтириб чиқарган шикастланишлар ҳам ракета айнан шимоли-ғарбдан келганини кўрсатади.
• NYT журналистлари тасдиқлашича, уларда украин ҳарбийлари бозордаги портлашдан бир неча дақиқа олдин Константиновкадан тахминан 15 километр-шимоли-ғарбда жойлашган Дружовка шаҳридан фронт чизиғи томон «ер-ҳаво» типидаги иккита ракета учиргани тўғрисида далиллар мавжуд. Хусусан, бу вақтда Дружковкада бўлган нашр репортёрлари соат 14:00 да ва яна бир неча дақиқа ўтганидан кейин яна бир ракета учирилгани овозини эшитишган. Иккинчи учириш овози тасодифан гуруҳ аъзоларидан бирининг телефонига ёзилиб қолган. Яна икки гувоҳ нашрга Константиновка йўналишида учаётган ракетани кўрганини айтган. Украиналик ҳарбийлардан бири NYT учун аноним тарзда берган интервюсида шу вақтда иккита ракета учирилганини тасдиқлаган.
• Ушбу ракеталар учирилиш вақти соат 14:04 да Константиновкадаги бозорда рўй берган портлаш вақтига тўғри келади.
• NYT журналистлари ракеталар учирилган ҳудудда — Дружковка атрофидаги далада ҳам бўлишган, маҳаллий аҳоли вакилларининг сўзларига кўра, бу ҳудудда Украина ҳаво ҳужумидан мудофаа тизими ракета комплексларини кўришган. Улар бу ерда окоплар ва зирҳли техника гусеницаси қолдирган изларни, шунингдек, ерда куйишдан қолган доғларни учратишган — бу излар ракеталар учирилиши вақтида ҳосил бўлган. Фожиадан олдин ва кейин олинган сунъий йўлдош тасвирларини таҳлил қилган ҳолда, мақола муаллифлари зарба куни бу ерда ракета учирилишининг янги излари пайдо бўлган, деган хулосага келишган.
• Суриштирув муаллифлари эслатганидек, Украина ҳукумати Россия кучларини Константиновкага зарба бериш учун С-300 ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимининг такомиллаштирилган ракетасини қўллашда айблаган. Аммо, мақолада айтилишича, С-300 тизимида бозорда портлаганидан бошқачароқ жанговар каллакдан фойдаланилади.
• Журналистлар Константиновка бозоридаги бинолар фасадларини шикастлаган элементлар ҳосил қилган тешикларни ўлчаб чиқишган ҳамда ҳажми ва шаклига кўра улар фақат битта ракетага — «Бук» зенит-ракета комплексидан учириладиган 9M38 ракетасига мос келади, деб топишган. Бундай қурол Украинада ҳам, Россияда ҳам мавжуд. Таққослаш учун, NYT репортёри Россиянинг С-300 ва С-400 тизимларидан, шунингдек Американинг иккита ҳаво ҳужумидан мудофаа комплексидан учириладиган ракеталарнинг зарба берувчи элементлари намуналарини ўрганиб чиққан.
• Ўқ-дориларни зарарсизлантириш соҳасидаги яна икки мутахассис ҳам анонимликни сақлаган ҳолда Константиновкада айнан 9M38 ракетаси портлаган, деган хулосани берган. Суриштирув муаллифлари хулосасига кўра, Константиновкадаги ёнғин чиқишига келиб урилган ракетада ҳали сарфланиб улгурмаган ёнилғи қолгани ҳам сабаб бўлган.

^{Константиновкага зарба оқибатлари
Andriy Reznikov / Global Images Ukraine / Getty Images}

Украина ҳукумати нима дейди?

Украина ҚК расмийси The New York Times нашрига берган изоҳида мамлакат махсус хизматлари ҳодисани тергов қилаётганини айтган, шу билан бирга, Украина қонунчилигига ҳавола берган ҳолда бошқа тафсилотларни очиқлашни рад этган.

Украина президенти офиси маслаҳатчиси Михайло Подоляк олдинроқ Украина ҳукумати бу борада текширув ўтказмоқчи эмаслиги, чунки Киевга Константиновкага зарба россиялик ҳарбийлар томонидан берилгани «яққол аён» эканини айтганди.

«Биз ҳар бир вайронгарчиликдан кейин тасдиқлашимиз керак, чунки кимдир чиқадида, айтади: „Биласизми, Украина ўзига ўзи ҳужум қиляптими“? Бу ҳар тунда ва ҳар кундузи қайсидир шаҳарга, айниқса чегара ҳудудидагиларга зарбалар бераётган Россия Федерациясининг ракета ҳужумларидан бири экани бизга аён ва тасдиқланган», — деганди Подоляк.

The New York Times суриштируви 18 сентябр куни эълон қилди — худди шу куни Украина президенти Володимир Зеленский АҚШга учиб борди. У АҚШ президенти Жо Байден билан учрашади ва БМТ Бош Ассамблеясида чиқиш қилади.

Зеленский Константиновка ўққа тутилиши биланоқ Россия қўшини шаҳар бозорига қасддан зарба берганини айтганди: «Улар атайлаб бозорни мўлжалга олиб зарба берди. Шунчаки бозор, дўконлар ва дорихоналар бўйлаб берилган зарба. Мен кўп марта ўз жамоам билан Константиновкада бўлганман ва бу фуқаролик ҳудуди эканини кўпчилик билади. Унинг яқинида ҳам ҳеч қандай ҳарбий қисм бўлмаган». Зеленский шунингдек зарба «россиялик террорчилар артиллерияси»дан йўлланганини таъкидлаганди.

Украина хавфсизлик хизмати  мақоладан кейин ҳам Константиновкага 6 сентябр кунги зарба россиялик ҳарбийлар томонидан йўлланганини таъкидлашда давом этмоқда.

УХХ мазкур ҳолат бўйича уруш қонунлари ва урф-одатларини бузиш моддаси бўйича тергов ҳаракатларини бошлаган. Тергов маълумотига кўра, рақиб фуқаролик объектига С-300 комплекси орқали зарба берган, дейилган BBC News Украина учун берилган изоҳда.

«Фожиа жойида олинган ракета парчалари ҳам шундан далолат беради, — дейилган изоҳда. — Тергов шунингдек душманнинг ушбу зарбага алоқадорлигини кўрсатувчи бошқа қатор материалларни ҳам ўрганмоқда. Айни вақтда судга тергов ҳаракатлари давом этмоқда, қатор экспертизалар тайинланган».