Тўрт кунлик иш ҳафтаси атрофидаги суҳбатлар COVID-19 пандемияси туфайли қайта авж олди, ишчилар ва иш берувчилар иш жойидаги мослашувчанлик ва имтиёзларнинг аҳамиятини қайта кўриб чиқдилар.

Ғоя оддий - ходимлар ҳафтада тўрт кун ишлайдилар ва бир хил маош ва бир хил фойда оладилар.

Шунинг учун иш ҳафтасини қисқартирадиган компаниялар камроқ йиғилишлар ва кўпроқ мустақил иш билан ишлайди.

Ходимлар унумдорлиги ва иш-ҳаёт мувозанатининг келажаги сифатида эътироф этилган тўрт кунлик иш ҳафтаси амалга оширилса, ишчиларнинг ўз ишидан қониқиши ортади ва унумдорлик ҳам ошади.

Бутун Европадаги касаба уюшмалари ҳукуматларни тўрт кунлик иш ҳафтасини жорий этишга чақирмоқда, аммо қайси давлатлар бу ғояни қабул қилди ва у ҳозиргача қандай натижа бермоқда?

Ўтган йилнинг февраль ойида бельгиялик ходимлар иш ҳақини йўқотмасдан, одатдаги беш кун ўрнига тўлиқ иш ҳафтасини тўрт кун ичида бажариш ҳуқуқини қўлга киритдилар.

Қонун лойиҳаси 21 ноябрдан кучга кирди, бу эса ходимларга ҳафтада тўрт ёки беш кун ишлаш тўғрисида қарор қабул қилиш имконини беради.

Аммо бу улар камроқ ишлайди дегани эмас - улар иш вақтини қисқароқ кунларга қисқартиришади.

Бельгия бош вазири Александр де Кро ўзгариш Бельгиянинг қаттиқ қаттиқ меҳнат бозорини янада мослашувчан қилишга ёрдам беради ва одамларга оилавий ҳаётларини осонлаштиради, деб умид қилмоқда.

У, шунингдек, янги модель янада динамик иқтисодиётни яратиши кераклигини қўшимча қилди.

"Мақсад - одамлар ва компанияларга иш вақтини тартибга солишда кўпроқ эркинлик бериш. Мамлакатимизни бошқалар билан солиштирсангиз, биз кўпинча динамик эмаслигимизни кўрасиз", деди у.

Eurostat маълумотларига кўра, 20 ёшдан 64 ёшгача бўлган 100 нафар бельгияликдан атиги 71 нафари иш жойига эга, бу еврозонадаги ўртача 73 фоиздан кам ва қўшни давлатлар масалан, Нидерландия ва Германиядагидан 10 фоизга кам ҳисобланади.

Мамлакатнинг етти партияли федерал коалиция келишуви 2030 йилга бориб иш билан бандлик даражасини 80 фоизга оширишни мақсад қилиб қўйган, бу мақсад унинг қонуний пенсияларини ҳамёнбоп ушлаб туриш ёки келажакда солиқларни камайтиришни молиялаштиришга хизмат қилади.

Бироқ, тўрт кунлик иш ҳафтаси истиқболи ҳаммага ёқмайди.

Баъзи тўла вақтли ходимлар, агар улар ўз иш вақтларини қисқартиришни танласалар, ҳақиқатан ҳам жуда узоқ кунлар ишлайдилар ва бошқалар масалан, сменали ишчилар бундай мослашувчанликни танлаш имкониятига эга бўлмайдилар.

Буюк Британиядаги суд жараёни аллақачон "жуда муваффақиятли" деб баҳоланган

Буюк Британиядаги тўрт кунлик иш ҳафтасининг олти ойлик синовини ўтказган компаниялар тажрибани "жуда муваффақиятли" деб олқишлаб, энди қисқароқ иш ҳафтасини доимий қилишни режалаштирмоқда.

Қисқартирилган иш вақтининг корхоналар унумдорлигига ва уларнинг ишчилари фаровонлигига таъсирини ўрганиш учун 6 июнь куни бошланган олти ойлик тажриба дастурига ўнлаб компаниялар жалб қилинди.

Кембриж ва Оксфорд университетлари ва Бостон коллежи тадқиқотчилари, шунингдек, 4 Day Week Global, 4 Day Week UK Campaign ва Буюк Британиядаги нотижорат тарғибот гуруҳлари томонидан бошқариладиган дастурга Буюк Британиянинг 61 га яқин компаниялари ва 3300 дан ортиқ ходимлари ёзилди.

"Шунга ўхшаш дастурлар АҚШ ва Ирландияда бошланади, Канада, Австралия ва Янги Зеландия учун кўпроқ режалаштирилган", деди Жо Райл Буюк Британиядаги 4 кунлик ҳафталик кампанияси директори.

Респондентларнинг таъкидлашича, дастур уларнинг саломатлиги ва бахтини сезиларли даражада оширади.

Шотландия Исландия ва унинг кучли натижаларини тўрт кунлик иш ҳафтасида имкониятдан фойдаланиш учун катта сабаб сифатида кўрсатди.

Баъзи Шотландия корхоналари аллақачон ўзларининг қисқартирилган иш ҳафталарини бошлашган, яқинда Глазгода жойлашган UPAC Group ўз ходимлари муваффақиятли дастурини амалга оширгандан сўнг, худди шундай маош билан тўрт кунлик ҳафтадан баҳраманд бўлишларини айтди.

Уэлсда Senedd (Уэлс парламенти) таркибидаги петиция қўмитаси 24 январь куни Уэлс ҳукуматига ғоя тўғрисидаги ҳисобот эълон қилингандан сўнг тажриба схемасини ўтказишни тавсия қилди.

Senedd аъзоси ва қўмита раиси Жек Саржант Nation.Cymru веб-сайтига Уэлс тўрт кунлик ҳафтани ўрганишда етакчилик қилиши кераклигини айтди.

"Бу жасоратли таклиф, аммо беш кунлик ҳафталик, пуллик таътил ва касаллик тўловлари учун курашган кампаниячилардан кўра жасоратли эмас", деди у.

Испания синов босқичини бошлайди

Кичик чап қанот партияси Мас Паис ўтган йили ҳукумат уларнинг тўрт кунлик иш ҳафтасининг оддий пилот дастурини ишга тушириш ҳақидаги илтимосига рози бўлганини эълон қилганидан сўнг, Испания декабрь ойида пилот лойиҳани ишга туширди.

Пилот - бу самарадорликни ошириш мумкинми ёки йўқлигини аниқлаш учун синов. Рўйхатдан ўтган компаниялар 10 миллион евролик давлат жамғармасидан ёрдам олишлари мумкин, аммо улар иш ҳақи харажатларини қоплайдиган самарадорликни ошириш йўлларини ишлаб чиқишлари керак, деди Испания Саноат вазирлиги.

Ушбу яхшиланишлар бир йил ичида амалга оширилиши керак, компания эса камида икки йил давомида дастурда қолиши керак.

Тажрибанинг биринчи йилида ҳукумат иш ҳақи харажатларини қисман молиялаштиради ва самарадорликни ошириш учун ўқитишни молиялаштиришга ёрдам беради.

Фақат тўлиқ кунлик доимий шартномага эга бўлган ишчилар қатнашиши мумкин.

Исландия: Тўрт кунлик иш ҳафтасида етакчилардан бири

2015 йилдан 2019 йилгача Исландия иш ҳақини мутаносиб равишда қисқартириш талабларисиз 35 дан 36 соатгача (анъанавий 40 соатдан қисқартирилган) иш ҳафтаси бўйича дунёдаги энг йирик лойиҳани амалга оширди.

Тест босқичида 2500 га яқин киши иштирок этди.

Сифат назоратини таъминлаш учун натижалар Британиянинг "Autonomy" таҳлил маркази ва Исландиянинг Барқарорлик ва Демократия учун нотижорат уюшмаси (ALDA) томонидан таҳлил қилинди.

Тадқиқотчилар ва Исландия касаба уюшмалари иш вақтини қисқартириш бўйича музокаралар олиб боришган учувчи муваффақиятга эришди.

Тадқиқот шунингдек, Исландияда сезиларли ўзгаришларга олиб келди, ҳозирда ишлаётган аҳолининг қарийб 90 фоизи иш вақти қисқартирилган ёки бошқа турар жойларга эга.

Тадқиқотчилар шуни аниқладиларки, ишчиларнинг стресси ва чарчашлари пасайган ва ҳаёт-иш мувозанати яхшиланган.

Швециянинг тўрт кунлик ҳафтага аралаш реакциялари

Швецияда тўлиқ иш ҳақи билан тўрт кунлик иш ҳафтаси 2015 йилда аралаш натижалар билан синовдан ўтказилди.

Таклифга кўра, иш ҳақини йўқотмасдан саккиз соатлик иш куни ўрнига олти соатлик иш кунини синаб кўриш керак эди, аммо суд жараёнига пул сарфлаш ғоясидан ҳамма ҳам мамнун эмас эди.

Ҳатто чап қанот партиялар буни кенг миқёсда амалга ошириш жуда қимматга тушади деб ўйлашган.

Аммо университет шифохонасининг ортопедия бўлимида ижобий натижалар кузатилди, у 80 ҳамшира ва шифокорни олти соатлик иш кунига ўтказди ва йўқотилган вақтни қоплаш учун янги ходимларни ишга олди.

Тиббиёт ходимларининг жавоби ижобий бўлди, аммо тажриба ҳам кўп танқидларга учради ва янгиланмади.

Бироқ, автомобиль ишлаб чиқарувчи Toyota каби баъзи компаниялар ўз ишчилари учун қисқартирилган иш соатларини сақлашни танладилар.

Автомобиль фирмаси 10 йил олдин механиклар учун буни қилишга қарор қилган ва ўз қарорига ёпишган.

Финляндия кенг тарқалган даъволарга қарамай, тўрт кунлик иш ҳафтасини жорий қилмади

Жорий йилнинг бошида Шимолий Европа давлати иш вақтини кескин қисқартиргани хабар қилинганидан сўнг қисқа вақт ичида халқаро майдонларга чиқди.

Финляндия ҳукумати гўёки тўрт кунлик иш ҳафтасини, шунингдек, олти соатлик иш кунини жорий қилмоқчи эди. Бироқ, бу сохта хабар эканлиги маълум бўлди, кейин ҳукумат буни тўғрилаши керак эди.

Ҳозирги бош вазир Санна Марин бу ғоя ҳақида 2019 йил август ойида твиттерда ёзган, бироқ у ҳукумат кун тартибига киритилмаган.

Немис стартаплари қисқароқ иш ҳафтасини синаб кўришади Германия Европадаги энг қисқа ўртача иш ҳафталаридан бири ҳисобланади. Жаҳон иқтисодий форуми (WEF) маълумотларига кўра, ўртача иш ҳафтаси 34,2 соатни ташкил қилади.

Шунга қарамай, касаба уюшмалари иш вақтини янада қисқартиришга чақирмоқда.

Мамлакатдаги энг йирик касаба уюшмаси IG Metall иш ҳафталарини қисқартиришга чақириб, бу иш жойларини сақлаб қолиш ва ишдан бўшатишнинг олдини олишга ёрдам беради деб таъкидлади.

Форса тадқиқотига кўра, Германияда ишлаётганларнинг 71 фоизи ҳафтада фақат тўрт кун ишлаш имкониятига эга бўлишни хоҳлайди.

Сўровда қатнашганларнинг тўртдан уч қисмидан кўпроғи ҳукуматнинг тўрт кунлик ҳафтани жорий этиш имкониятларини ўрганишни қўллаб-қувватлашини айтди.

Кўпчилик (75 фоиз) тўрт кунлик ҳафтани ходимлар учун маъқул деб ҳисоблайди, кўпчилик (59 фоиз) эса иш берувчилар учун ҳам бунга эришиш мумкин деб ҳисоблайди.

Иш берувчиларнинг деярли ярми (46 фоизи) ўзларининг иш жойларида ҳафтада тўрт кунлик синов ўтказишни «мумкин» деб билишади.

Бироқ, бундай чора амалга ошириладими ёки муҳокама қилинадими, ҳозирча кўриш мумкин эмас. Ҳозирча асосан, кичикроқ стартаплар қисқароқ иш ҳафтаси билан тажриба ўтказмоқда.

Япониянинг йирик корпуси тўрт кунлик иш ҳафтасига киришади

Япония каби бошқа мамлакатларда, Япония ҳукумати 2021 йилда мамлакат бўйлаб яхши иш ва ҳаёт мувозанатига эришиш режасини эълон қилганидан сўнг, бу ҳудудга йирик компаниялар киришмоқда.

Бу ҳаддан ташқари иш туфайли ўлим кўп одамларнинг ҳаётига зомин бўлган мамлакат учун яхши бўлиши мумкин бўлган бир қанча сабаблар бор.

Қўшимча соатларда ишлайдиган ходимлар кўпинча ортиқча иш туфайли касал бўлиб қолишлари ёки ўз жонига қасд қилишлари мумкин.

2019 йилда технология гиганти Microsoft ўз ходимларига бир ой давомида уч кунлик дам олиш кунлари таклиф қилиб юқоридаги модель билан тажриба ўтказди.

Ушбу ҳаракат меҳнат унумдорлигини 40 фоизга оширди ва иш самарадорлигини оширди.

Unilever ҳозирда Янги Зеландияда қисқароқ иш ҳафтасини синаб кўрмоқда

Айни пайтда, Янги Зеландияда истеъмол товарлари гиганти Unilever'да ишлайдиган 81 ходим ҳозирда тўлиқ иш ҳақи билан тўрт кунлик иш ҳафтасининг бир йиллик синовида иштирок этмоқда.

"Мақсадимиз ишлаб чиқариш самарадорлигини вақтга эмас, балки ишлаб чиқаришга қараб ўлчашдир. Бизнинг фикримизча, эски иш усуллари эскирган ва энди мақсадга мувофиқ эмас", - деди Ник Бангс Unilever New Zealand бошқарувчи директори.

Тажриба муваффақиятли бўлиб чиқса, у бошқа мамлакатларда ҳам қўлланилиши хабар қилинади.

АҚШ ва Канадага вазият қандай?

Qualtrics дастурий таъминот сотувчиси томонидан ўтказилган сўров натижаларига кўра, АҚШ ишчиларининг 92 фоизи қисқартирилган иш ҳафтаси тарафдори, гарчи у узоқроқ ишлашни назарда тутса ҳам.

Сўровда қатнашган ходимлар ақлий саломатликнинг яхшиланиши ва самарадорликнинг ошишини кўриб чиқилаётган фойда сифатида таъкидладилар.

Тўрт нафар ходимдан учтаси (75 фоиз) худди шундай ҳажмдаги ишни тўрт кун ичида бажаришлари мумкинлигини айтади, бироқ кўпчилик (72 фоиз) бунинг учун иш кунларида кўпроқ ишлашга тўғри келишини айтади.

Канадада глобал бандлик агентлиги томонидан олиб борилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики, Канада иш берувчиларининг 41 фоизи COVID-19 пандемиясидан кейин муқобил гибрид жадваллар ва янги иш услубларини кўриб чиқмоқда.

Ҳақиқатан ҳам Канададаги офис ишчиларининг 1000 иш берувчиси ўртасида ўтказилган сўров шуни кўрсатдики, 500 дан ортиқ ходимга эга йирик компанияларнинг 51 фоизи "4 кунлик иш ҳафтасини жорий этиши мумкин".

Таққослаш учун, 100-500 нафар ходимга эга бўлган ўрта ташкилотларнинг 63 фоизи қисқароқ иш ҳафтасини амалга оширишга тайёр эканликларини айтишади.

Maru Public Opinion компаниясининг янги ҳисоботига кўра, канадалик тўла вақтли ишчиларнинг аксарияти (79 фоиз) беш кунлик иш ҳафтасини тўрт кунга қисқартиришга тайёр эканликлари аниқланди.

Умуман олганда, тўрт кунлик иш ҳафтаси аста-секин бутун дунё бўйлаб қизиқиш уйғотаётганга ўхшайди, аммо ҳукуматлар бу ғояни қатъий қабул қиладими ёки йўқми, ҳали бу аниқ эмас.