12 декабрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан «Рус баҳодирлари» бошқарувидаги қирувчилар ҳалокати, Озарбайжон президенти Ҳайдар Алиевнинг вафоти ва АҚШ парфюмерия магнатининг бедарак йўқолган қизига оид фактлар ўрин олган.

«Рус баҳодирлари» бошқарган қирувчи самолётларнинг Вьетнамдаги ҳалокати

Бундан 27 йил олдин 12 декабрь куни Россияга тегишли учта «Су-27» қирувчи самолётлари Вьетнамнинг Камран авиабазасидан 25 километр узоқликда ҳалокатга учраган эди. Малайзиядаги халқаро авиасалоннинг кўргазма парвозларида иштирок этган Россия Ҳарбий-ҳаво кучларининг тўрт нафар учувчиси ҳалок бўлган.

1995 йил охирларида Малакка бўғозидаги Лангкави оролида халқаро авиасалон ўтказилган. Кўргазмали чиқишларда қатнашиш учун Россиядан Малайзияга олтита «Су-27» қирувчи самолёти ва битта «Ил-76» учиб келган. Ҳарбий транспорт самолёти бортида Россия делегацияси ва авиация техникалар бўлган, «Су-27»ни эса «Рус баҳодирлари» гуруҳининг саккиз нафар учувчиси бошқарган. Лангкави ороли томон йўлда «Су-27УБ» тизимларидан бири ишдан чиққан.

Қирувчи самолётни Хитойда қолдиришга тўғри келган ва Россиянинг бешта ҳаво кемаси Малайзиядаги шоуда қатнашган. Йиғилганларни ҳайратга солган кўргазмали чиқишлардан кейин россиялик мутахассислар Малайзия вакиллари билан шу турдаги қирувчиларни етказиб бериш бўйича шартномалар тузишни бошлаб юборган. Музокаралар оддий эмасди ва бир неча кунга чўзилган. 1995 йил 12 декабрь куни учувчилар гуруҳи «Ил-76» билан бирга Лангкави оролидан Вьетнамга қараб йўлга чиққан. Парвоз одатдаги режимда амалга оширилган ва уч соатга яқин давом этган.

Қўнишдан 20 дақиқа олдин учувчи Владимир Ковалский самолётлар сафини суратга олган. Мураккаб об-ҳаво шароитида пастлашга тўғри келган. Қалин булутларни кесиб ўтиш ва етакчи самолётни йўқотиб қўймаслик учун «Су-27» қирувчиси «Ил-76» ортидан яқин эргашган. Ердагиларнинг кўзи гуруҳга тушган ва уларга тарқалиш буюрилган. Бироқ «Ил-76» командири Гребенников барчага иккинчи айланишни амалга оширишни ва белгиланмаган жойга қўниш учун қайта тайёргарлик кўришни буюрган. Гуруҳ яна булутлар қуршовида қолган.

«Ил-76»нинг ўнг учувчиси Сергей Сухар баландликни ўлчовчи ускуна стрелкаси пасайишни кўрсатган: тўғрида тоғ ёнбағри жойлашганди. У зудлик билан штурвални ўзига тортган. Иккита четдаги қирувчи (учувчилар Николай Гречано ва Николай Кордюков) бу вақтда тоғнинг чўққиси билан тўқнашиб кетган. Бир неча сониядан кейин ичида Борис Григорев ва Александр Сировой бўлган навбатдаги самолёт тоғга урилган. Ҳалокат оқибатида самолётлар бутунлай яксон бўлган, тўрт нафар учувчи ҳалок бўлган.

«Ил-76» Карман авиабазасига муваффақиятли қўнишни амалга оширган, қолган иккита «Су-27» Фан-Ранге аэродромига йўл олган. Ушбу қирувчилар етакчи самолётдан чапроқда учгани боис, тоғдан қочиб қолган. Бир неча соатдан кейин қирувчи самолёт учувчилар Лангкавидаги Россия делегацияси вакиллари билан боғланган. Офицерлар паст кўрувчанлик ҳудудига кирилганида ён ва орқа тарафда ёрқин чақнашга гувоҳ бўлганини билдирган. Иккала «Су-27» ҳам тўқнашувдан қўрқиб юқорига кўтарилган ва Кармандан 120 километр узоқликда қўниш амалга оширган.

Фожиа об-ҳаво ноқулайлиги сабаб юзага келгани рад этилган: омон қолган гуруҳ аъзолари бир овоздан бу каби шароитда бир неча бор парвозларни амалга оширганликларини айтган.

Суд жараёнлари қарийб икки йил давом этган. Россия Ҳарбий-ҳаво кучларининг деярли барча раҳбарияти сўроқ қилинган. Ҳалокатда авиация генерал майори Гребенников айбланган. Таъкидланишича, у хизмат вазифасини бажариш чоғида ҳалокатга олиб келган бепарволикка йўл қўйган.

Ҳарбий суд 1998 йил 13 март куни Гребенниковни парвоз қоидаларини бузишда айбдор деб топиб, уни олти йилга озодликдан маҳрум этиш бўйича ҳукм чиқарган. Аммо амнистия сабаб генерал суд залидан озод этилган.

АҚШда вафот этган Ҳайдар Алиев

2003 йил 12 декабрь куни Озарбайжон президенти Ҳайдар Алиев АҚШда вафот этганди. У Огайо штатининг Кливленд шаҳридаги шифохонада оламдан ўтган. Сўнгги 4 йил давомида Алиев тўртта операцияни бошидан ўтказган эди. Аввалига Кливленд клиникасида унга аортокоронар шунтлаш амалга оширилган, кейин Вашингтонда катарактаси олиб ташланган, яна Кливлендда простата жарроҳлиги ва чуррани олиб ташлаш операциялари ўтказилган.

Ҳайдар Алиевнинг соғлиғи 21 апрелда кескин ёмонлашган, ўшанда у қон босимининг тушиб кетиши оқибатида Бокудаги саройда нутқ сўзлаётганида йиқилиб тушган эди. 8 июль куни у Анқарадаги ҳарбий-тиббиёт академиясига жойлаштирилган, 6 август куни эса Россия ФВВ самолётида Туркиядан Кливлендга олиб борилган. Навбатдаги президентлик сайловлари олдидан Ҳайдар Алиев 2 октябрда номзодлигини олиб, фуқароларини ўғли, бош вазир Iлҳом Алиевга овоз беришга чақирган. Шу орқали у нисбатан демократик йўл билан ҳокимиятни топширган эди.

6 август куни Алиев оммага кўриниш бермаган, унинг ўлими эса бутун Озарбайжон учун кутилмаган воқеага айланган. Кечқурун телеканаллардан бири кечки янгиликларнинг асосий эфир вақтида «Гулханий» турк клиникаси раҳбарларидан бирининг чиқиши намойиш этилган (бу Ҳайдар Алиев бир неча бор даволанган Туркия ҳарбий-тиббиёт академияси эди). Етакчи шифокорлардан бири Алиевнинг соғлиғи яхши эканини ва у Кливлендда даволанаётганини айтган. Икки соатдан кейин эса худди шу телеканал биринчи бўлиб Ҳайдар Алиев вафот этганини эълон қилган.

Шу куни кечга бориб барча давлат идораларидага мотам тасмалари илинган байроқлар осилган. Эртаси куни бутун радиостанция ва телеканаллар дастурлар режасини ўзгартирган. Эфирда фақат классик мусиқа қолган. «Европа плюс» радиостанцияси эса умуман эфирдан ўчирилган. Барча кўнгилочар муассасалар ёпилган. Илҳом Алиевнинг топшириғига биноан Озарбайжонда етти кунлик мотам эълон қилинган.

Собиқ президентнинг жасади Бокуга 14 декабрь куни олиб келинган. Ҳайдар Алиевнинг дафн маросими 15 декабрь куни Бокудаги Фахрий қабристонида амалга оширилган. Маълумотларга кўра, Ҳайдар Алиев 1999 йилда биринчи операцияни бошидан ўтказган вақтида марҳум рафиқаси ёнидан қабр банд қилиб қўйганди.

АҚШ парфюмерия магнатининг бедарак йўқолган қизи

1910 йил 12 декабрь куни Нью-Йоркда парфюмер магнатининг 26 ёшли қизи бедарак йўқолган эди. Унинг йўқолиш сири 100 йилдан ортиқ вақт давомида фош этилмаган.

1900 йилда америкалик ёзувчи Лаймен Фрэнк Баум «Оз салтанатининг ғаройиб сеҳргари» номи остида китобини чоп этган. Ушбу эртак ХХ асрнинг энг машҳур ва оммабоп асарларидан бирига айланган. Сюжетга кўра, Канзасда амакиси билан яшовчи Дороти исмли етим қизчани даҳшатли довул уйчаси ва Тото лақабли ити билан Сеҳрли салтанатга учириб кетади.

Китоб чоп этилганидан роппа-роса 10 йил ўтиб, АҚШда шу каби ҳақиқатга мос келмайдиган ҳодиса содир бўлган. Йўқолган қизнинг ҳам исми Дороти эди. Машҳур асардаги персонаждан фарқли ўлароқ Дороти Арнольд кичик қизча эмас, балки ўрта ёшли аёл эди. Унинг отаси Френсис Арнольд Ф.Р. Арнольд &Cо. парфюмерия маҳсулотларини импорт қилувчи компания раҳбари бўлган.

Дороти яхши таълим олган, Брин Маур номли нуфузли аёллар коллежини тамомлаган, бир неча тилда сўзлаша олган ва ёзувчи бўлишни истаган. Дороти бедарак йўқолган вақтида 26 ёшда эди. У ёшлигидан оқсуяклар ҳақида ёзишни яхши кўрадиган мухбирлар эътибор марказида бўлган. Газеталарда ёзилишича, 1910 йилда Дороти «ёшлиги, бойлиги чўққисида бўлган, айниқса, мутлақо бахтли кўринган». Унинг қўлини сўраш илинжида бўлганлар бир дунё эди, бироқ Дороти ўша даврнинг илғор аёллари анъанларига мувофиқ оила қуришга шошилмаган.

Дороти Арнольд 12 декабрь кунги режаларини дақиқаларига қадар тақсимлаб чиққан эди. Соат 11:00 да ота-онаси билан Нью-Йоркда яшовчи Дороти иккинчи қаватдаги хонасидан чиқиб, зина билан пастга тушади. Бу ердаги асосий залда кутиб олган онасига Дороти 17 декабрга режалаштирилган тадбирга кўйлак харид қилиш учун бормоқчилигини айтган. Она қизига бирга бориш таклифини билдирган, лекин у буни рад этган. Бунинг сабаби бор эди — Доротининг онаси оғир хаста бўлган ва уйдан камдан-кам ҳолларда ташқарига чиққан. Она ўша куни қизининг хатти-ҳаракатларида бирор-бир ноодатийликни сезмаган.

Қиз ўзи билан ҳеч қанақа буюм олмаган. Ёнида ҳар ой отаси томонидан бериладиган 100 доллар пулидан 25 долларни олган — ўша вақтлар учун бу каттагина маблағ эди. Бундан ташқари, ҳодисадан бир кун олдин Дороти дугоналари билан ўтказиладиган кечада қатнашиш учун банкдан 36 доллар ечиб олганди.

12 декабрь куни кечаси Дороти «Уолдорф-Астория» ресторанида онаси билан овқатланишга боришни режалаштирган. Қиз у ерга келмаган, бу эса унинг яқинларини ҳайрон қолдирган, шунга қарамай, бирор чора кўрилмаган, чунки Арнольд хоним анча мустақил инсон эди.

Дороти эртаси куни кечга қадар уйига келмаганидан кейин ваҳима бошланган. Қизнинг отаси Френсис Арнольд шов-шувни истамас эди — биринчидан, бу бизнесига таъсир қилиши мумкин деб ҳисоблаган, иккинcидан, қизи товон пули талаб қилиш эвазига ўғирлаб кетилган бўлса, унинг оммага ошкор қилиниши вазиятни кескинлаштирарди.

Арнольдлар Доротининг акаси Жоннинг дўсти — адвокат Китдан ёрдам сўраб мурожаат қилган. У йўқолган қизни яхши танир, турли тузилмалар билан алоқаси бор бўлгани боис, ишни ўз зиммасига олган. Адвокат Кит шахсан ўзи Нью-Йоркдаги барча шифохона ва морглардан кўздан кечириб чиққан, АҚШнинг бошқа шаҳарларига сўровлар юборган, бироқ барча саъй-ҳаракатлар натижасиз эди. Френсис Арнольд таниқли Пинкертон детектив агентлигини ёллайди. Бир неча ҳафталик қидирув ишларидан кейин ҳам бирор натижа бўлмаган.

Қизнинг хонасини кўздан кечирган адвокат Кит фақатгина битта нарсадан ажабланган — каминда ёқиб юборилган бир варақ, йўловчиларни АҚШдан Европага ташувчи транспорт кемаларининг реклама қоғозлари бўлган. Шу сабабли хусусий терговчилар Европага йўл олган барча кемалардаги йўловчилар рўйхатини кўздан кечирган, аммо Дороти Арнольд улар орасида бўлмаган.

Европага бўлган қизиқиш фақатгина реклама варақалари сабаб юзага келмаган. Гап шундаки бу вақтда у ерда Доротининг севгилиси яшарди. Кичик Жорж Гриском исмли 40 ёшли муҳандис ота-онаси билан Филаделфияда яшаган, бироқ 1910 йил декабрда улар билан бирга Флоренцияга кўчиб кетган. Улар бир-бири билан тўрт йилдан буён таниш эди.

Жорж Гриском қизнинг қаердалигини билмаслигини қайтарган. Эркак Дороти ўз жонига қасд қилган бўлиши мумкинлиги тўғрисидаги хавотирини билдирган. Бунга далил сифатида ундан олган мактубини кўрсатган. Унда Дороти севгилисига «Нилуфар барглари» ҳикоясини бирорта адабий журнал чоп этишни истамаётгани учун тушкунликка тушганини ёзганди. Мактуб охирига шундай сўзлар битилганди: «Олдинда кўришим мумкин бўлган ягона нарса — ҳеч қаерга элтувчи узоқ йўл».

Олти ҳафталик қидирувлар ёрдам бермагач Френсис Арнольд таслим бўлган. У ўз кабинетига журналистларни чақириб, матбуот анжумани ўтказган ва қизига Марказий боғда ҳужум қилиб, ўлдирган бўлиши мумкинлиги тўғрисидаги тахминни илгари сурган.

Қизнинг йўқолишига ваниҳоят полиция жалб этилган. Қидирув ишлари жуда яхши олиб борилганига шубҳа бўлиши мумкин эмасди, чунки Доротининг амакиси АҚШ Олий суди аъзоси бўлган машҳур юрист Руфус Улер Пекхем эди. Қидирув ишлари давомида бутун Марказий боғ тинтиб чиқилган.

Қизнинг йўқолишига Грискомнинг алоқаси бор деб ҳисобловчилар Дотори ўз жонига севгилиси унга уйланишни хоҳламагани учун ўз жонига қасд қилган ёки яширин аборт сабаб ҳалок бўлган деб ҳисоблаган. Охирги версия 1916 йилда ўз тасдиғини топа бошлаган — Род-Айленд қамоқхонасидаги Эдвард Гленн Оррис исмли маҳбус Грискомга ўхшаган одам унга мурожаат қилиб, 150 доллар эвазига Вест-Пойнтдаги уйлардан бирининг ертўласидан қабр қазишни сўрагани айтган. Полиция бу версияга ёпишиб олган, Вест-Пойнтдаги ертўлаларни кўздан кечирган, бироқ ҳеч нарса топа олмаган.

Френсис Арнольд қизининг қидирув ишларига ХХ аср учун ҳайратланарли даража маблағ — 100 минг доллар сарфлаган, аммо бундан бирор фойда чиқмаган. На хусусий детективлар, на полиция бунинг сирини топа олмаган.

«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.