Жорий йилнинг июн ойида Швейцарияда 150 дан ортиқ давлат вакиллари иштирокида икки кунлик конференция бўлиб ўтади, ташкилотчиларнинг сўзларига кўра, у Россия ва Украина ўртасидаги чўзилиб кетган ҳарбий можарони ҳал қилишнинг самарали йўлларини аниқлашга қаратилган. Мазкур саммит арафасида Anhor.uz ва Gazeta.uz мухбирлари Украинанинг Ўзбекистондаги Фавқулодда ва Мухтор элчиси Микола Дорошенко билан суҳбатлашди, у бўлажак саммит ҳақида маълумот берди, шунингдек, мамлакатларимиз ўртасидаги ҳамкорликнинг муҳим жиҳатларига тўхталди.

Микола Дорошенко: Бугун Украина учун ҳам, бошқа кўплаб давлатлар учун ҳам ўта долзарб бўлган ўта муҳим масалага бағишланган ушбу учрашув учун сиздан миннатдорман. Гап Швейцариядаги глобал саммит ҳақида кетмоқда. Саммит Украина президенти Владимир Зеленский томонидан таклиф қилинган 10 банддан иборат тинчлик режаси бўйича “Тинчлик формуласи” асосида Россия-Украина урушини тугатиш ёндашувларини аниқлашга қаратилган. Шуни таъкидлашим керакки, ушбу Формуланинг амалга оширилиши нафақат Украина учун адолатли тинчликка эришиш, балки бутун дунёда халқаро ҳуқуқ асосида тартиб ва ​​хавфсизликни тиклашга қаратилган. 2023-йил 23-февралда БМТ Бош Ассамблеясининг навбатдан ташқари сессиясида Украина Президенти ўз Формуласида таклиф қилган Украинада тинчликка эришиш алгоритмини аниқ белгилаб берувчи резолюция қабул қилинди. Резолюциянинг 142 та давлатнинг мутлақ кўпчилик овози билан қабул қилиниши Тинчлик формуласи халқаро ҳамжамият томонидан кучли қўллаб-қувватланаётганидан далолат беради. Шу муносабат билан биз ушбу ташаббусни Россиянинг Украинага қарши урушини тугатишнинг ягона самарали режаси деб биламиз.

G7 етакчилари ўз баёнотида Президент Зеленскийнинг БМТ Низоми ва Тинчлик формуласи тамойилларига мувофиқ кенг қамровли, адолатли ва мустаҳкам тинчлик ўрнатишга қаратилган самимий саъй-ҳаракатларини олқишладилар ва қўллаб-қувватладилар. 2023-йил 19-май куни Рейкявикда Тинчлик формуласи Европа Кенгаши томонидан ҳам қўллаб-қувватланди. Украина уни амалга оширишга имкон қадар кенг доирадаги давлатларни жалб қилишдан манфаатдор. Тахминларга кўра, 10 та нуқтанинг ҳар бири бир ёки иккита етакчи давлат томонидан мувофиқлаштирилади. Бошқа давлатлар, жумладан, Марказий Осиё ҳам, масалан, озиқ-овқат ёки ядровий хавфсизлик, атроф-муҳит муаммолари ва ҳоказолар бўйича бир ёки бир нечта бандларни амалга оширишда фаол иштирок этиши мумкин. Ҳар бир давлат “Тинчлик формуласи”да ўзи учун қизиқарли ва тушунарли бўлган, тарғиб қилмоқчи бўлган жиҳатни топиши мумкин.

Ишончим комилки, бу бевосита Ўзбекистонга ҳам тегишли. Мамлакатингиз озиқ-овқат ва экологик хавфсизликни таъминлаш, хусусан, сув тақчиллиги муаммосини ҳал этиш ва шу каби муҳим йўналишларда “Тинчлик формуласини” амалга оширишга қўшилиши мумкин эди. Улар нафақат мамлакатингиз, балки бутун минтақа учун муҳим. Жаҳон формуласининг ўзи 10 баллни ўз ичига олади. Булар радиация (ядро), озиқ-овқат ва энергия хавфсизлиги, барча маҳбуслар ва депортация қилинганларни озод қилиш, ҳудудий яхлитлик ва глобал қонун ва тартибни тиклаш, Россия қўшинларини олиб чиқиб кетиш ва ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш, адолатни тиклаш, экологик хавфсизлик, урушнинг авж олишига ва келажакда тажовузнинг такрорланишига йўл қўймаслик ва, албатта, – уруш тугашининг аниқ ҳуқуқий тасдиғи.

Ушбу саммитда Ўзбекистон Республикаси раҳбарияти иштирок этишини кутамиз. Тегишли мурожаатлар Ташқи ишлар вазирлигига юборилган. Мен ташқи сиёсат бўлимининг юқори мартабали вакиллари билан учрашувлар ўтказдим, улар давомида таклифларимиз тўлиқ тақдим этилди.

Anhor.uz: Швейцария конференциясида нечта давлат иштирок этади? Россия таклиф қилинмаяпти, саммит декларатив баёнотлар билан чекланиб қолади, деган хавотир борми?

Микола Дорошенко: Жорий йилнинг июн ойида Люцерн шаҳри яқинида бўлиб ўтадиган саммитга 150 дан ортиқ давлатлар, жумладан, Глобал Жанубий, Африка, Лотин ва Жанубий Америка давлатлари таклиф этилади. Давлат раҳбарларининг ушбу анжуманида кенг иштирок этишини кутамиз. Биз барча давлатлар томонидан қўллаб-қувватланадиган, кейинчалик Россия Федерациясига юбориладиган умумий тинчлик режасини ишлаб чиқиш ниятидамиз. Биринчи саммитнинг мақсади, шунингдек, ядро қуролидан фойдаланишга йўл қўйилмаслиги, ядровий объектлар хавфсизлигини таъминлаш ва Қора денгиз ва Азов денгизида эркин навигацияни таъминлашнинг муҳим элементи сифатида энг муҳим тамойилларни тасдиқлашдан иборат. дунёда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш. Гуманитар муаммоларни ҳал қилиш, асирларни алмашиш ва ноқонуний ҳибсга олинган, депортация қилинган ва кўчирилган одамларни, айниқса болаларни Украинага қайтариш зарурати. Саммитда давлатларнинг халқаро миқёсда тан олинган чегаралари доирасидаги суверенитети, мустақиллиги, бирлиги ва ҳудудий яхлитлигига содиқлик яна бир бор тасдиқланиши керак.

Табиийки, тинчликка эришиш Россия Федерацияси вакилларининг иштирокини талаб қилади. Биз буни жуда яхши тушунамиз. Аммо Россия барча иштирокчи давлатлар олдиндан тайёрланган ва келишилган тинчлик режасини тақдим этишга тайёр бўлгандагина таклиф қилинади. Россия Федерацияси халқаро ҳамжамиятнинг биргаликдаги тинчлик режасини муҳокама қилиш учун иккинчи тинчлик саммитида қатнашиши мумкин бўлади.

Мен ҳар бир нуқтага батафсил тўхталиб ўтишга тайёр эканлигимни айтдим. Мана, масалан, ҳозир ишғолчи кучлар назоратида бўлган Запороже атом электр станциясидаги вазият. У ердаги барча хизмат ходимлари аслида зарарсизлантирилди. Станция деярли тўхтатилган. МАГАТE раисининг бир қатор ташрифларидан кейинги хулосалар эса, у ерда Чернобилдагидан ҳам кучлироқ, жуда катта ядровий офат бўлиши мумкинлигини тасдиқлайди, чунки у Европадаги энг йирик атом электр станцияси ҳисобланади. Ядро иншоотларидаги авариялар потенциал жуда жиддий трансчегаравий оқибатларга олиб келиши мумкин ва биз Россиянинг Украинага қарши уруши дунёнинг ядровий радиациявий хавфсизлигини қандай катта хавф остига қўйганини кўриб турибмиз.

Ёки, масалан, иккинчи нуқта – озиқ-овқат хавфсизлиги. Украина ғалла ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилиш бўйича дунёдаги энг муҳим мамлакатлардан биридир. Миллионлаб одамлар очлик ёки дарҳол очарчилик хавфига дуч келишмоқда ва уруш туфайли дунёнинг кўп жойларида қаттиқ озиқ-овқат танқислиги мавжуд. Озиқ-овқат хавфсизлиги масаласи унинг қуролли таркибий қисмидан маҳрум бўлиши керак. Озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва этказиб беришга салбий таъсир кўрсатадиган ҳар қандай ҳаракатлар глобал хавфларни келтириб чиқаради. Қора ва Азов денгизларида эркин ва хавфсиз навигацияни таъминлаш ва Украинанинг портлари устидан суверен назоратини тиклаш зарур.

Учинчи нуқта – энергия хавфсизлиги. Энергетика объектлари ҳар қандай мамлакатнинг муҳим инфратузилма тизимининг бир қисмидир. Ўтган қишда бизни электрсиз қолдиришга ҳаракат қилишди, бу қишда ҳам шундай қилишди. Россия кейинги иситиш мавсумида Украинада электр ва иссиқлик бўлмаслиги учун бугунги кунда буни давом эттирмоқда.

Украина энергетика инфратузилмаси тегишли ёрдам кўрсатиш орқали тикланиши керак. Булар юқори вольтли ускуналар, генераторлар, трансформатор подстанциялари, сузувчи электр станциялари. Инфратузилмани реконструкция қилиш ва тиклашни давом эттириш зарур. Ўзбекистонда шундай технологиялар мавжуд. Ўзбекистонда Чирчиқ трансформатор заводи мавжуд бўлиб, у ерда генераторлар ишлаб чиқаради. Умид қиламизки, Ўзбекистон Украинадаги вайрон бўлган энергетика иншоотларини тиклашда иштирок этади ва жабрланган ҳудудлар ҳаётини енгиллаштириш учун донорлардан бирига айланади.

Муҳим нуқта – маҳбуслар ва депортация қилинганларни озод қилиш. Минглаб украиналик маҳбуслар, шу жумладан тинч аҳоли, Россия ишғол маъмурияти томонидан Украинанинг вақтинча босиб олинган ҳудудларида, шунингдек, Россия ҳукумати томонидан Россиянинг ўзида ҳам мажбуран ушлаб турилган. Биз айирбошлаш ёки бир томонлама тартибда Россия барча Украина фуқароларини озод қилиши кераклигидан келиб чиқамиз. Умид қиламизки, Ўзбекистон ҳам ушбу муаммони ҳал қилиш учун ҳаракат қилаётган давлатлар гуруҳига қўшилади. Яъни, у, айниқса, болаларни қайтариш масаласида воситачи сифатида ишлайди. Ўзбекистоннинг бетараф давлат мақоми ва халқаро майдондаги юксак нуфузи ана шундай имкониятни очиб беради ва биз республика бундан унумли фойдаланишини кутамиз.

10 банднинг ҳар бири мустаҳкам тинчлик ва халқаро хавфсизликни ўрнатиш нуқтаи назаридан жуда муҳим. Глобал саммит айнан шу мақсадни кўзлайди. Тинчлик формуласи урушни қайта кўриб чиқиш имкониятини, шунингдек, уни тўхтатиш учун зарур воситаларни тақдим этади. У қуролли можарога чек қўйиш, Украинани ўз чегараларида 1991 йилдан бошлаб қайта тиклаш ва “хавфсизлик” яратиш мақсадида халқаро ҳуқуқ нормалари, БМТ Низоми ва ҳар бир давлатнинг ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқига мувофиқ ҳаракат қилишни таклиф қилади. тажовузнинг такрорланишининг олдини олиш ва унинг дунёнинг бошқа мамлакатлари ва минтақаларига тарқалишининг олдини олиш.

Anhor.uz: Сўнгги пайтларда оммавий ахборот воситаларида дунё Украина ва Россия ўртасидаги можародан чарчагани, ёрдам заифлашаётгани, ресурслар тугаб қолгани ва бу давлатлардан ташқари, қолганлар, умуман олганда, уларга аҳамият бермаётгани ҳақида кўплаб хабарлар тарқалди. Илтимос, ушбу турдаги нашрлар, баёнотлар, хабарлар ҳақида фикр билдиринг.

Микола Дорошенко: Бундай ривоятлар рус агитпропининг оддий мия ювиши. Ўз озодлигингиз, мустақиллигингиз учун курашишдан чарчаб бўлмайди, бундай курашга бефарқ бўлиб бўлмайди. Келинг, фактларни кўриб чиқайлик: сиз Ғарбнинг Украинага янги эълон қилинган муҳим ҳарбий ёрдам пакетларини яхши биласиз, биз Европа Иттифоқидан 50 миллиард доллар, АҚШдан 61 миллиард доллар, Буюк Британиядан 500 миллион доллар, мен яна кўплаб мисоллар келтириши мумкин. Бу мамлакатлар “чарчоқ” ёки “бефарқлик” ҳақида гапиришлари даргумон.

Anhor.uz: Ҳозиргача қанча давлат Швейцариядаги глобал саммитда иштирок этишини тасдиқлади?

Микола Дорошенко: Давосда бўлиб ўтган миллий хавфсизлик ва ташқи сиёсат бўйича маслаҳатчиларнинг сўнгги йиғилишида 82 давлат вакиллари иштирок этди. Май ойида давлат раҳбарларига таклифномалар юборилади, шунинг учун шу ойнинг охиригача Швейцариядаги Глобал саммитга ким келиши аниқ бўлади. Ўйлайманки, Давосдагидан кўра кўпроқ 150 дан ортиқ мамлакатлар, жумладан, Глобал Жанубдаги давлатлар таклиф этилади. Бу тарихий воқеада Марказий Осиё давлатлари ҳам иштирок этишига чин дилдан умид қиламан. Ўзбекистоннинг дастурхондаги ўрни бўш қолишини тасаввур қилишим қийин.

Anhor.uz: Икки томонлама алоқаларга мурожаат қиладиган бўлсак, яқинда Киевда Ўзбекистон ва Украина ишбилармонлар кенгашининг иши ҳақида маълумот келдими? Украина корхоналарининг Ўзбекистонга кўчирилиши мумкинлиги ҳақидаги ОАВда келтирилган хабарларга ойдинлик киритиб бера оласизми?

Микола Дорошенко: Украина ва Ўзбекистон ўртасидаги иқтисодий ва маданий соҳалардаги ҳамкорлик ниҳоятда муҳим ва оғир халқаро муҳитга қарамай давом этиши керак. Мен ушбу форумнинг ташаббускори эдим. Умуман олганда, шуни айтишим керакки, турли соҳаларда ўзаро ҳамкорлик йўналишлари жуда кўп. Масалан, ўз вақтида Самарқандда Иккинчи жаҳон уруши йилларида эвакуация қилинган украиналик рассомларнинг кўргазмасини очишни режалаштирган эдик. Уруш тугагандан сўнг, улар авлодлар учун сақланиб қолган жуда катта миқдордаги асарлари билан қайтишди. Мен Самарқандда кўргазма ташкил қилмоқчи эдим, аммо, афсуски, кенг кўламли уруш бошланиши бу режаларим амалга ошишига имкон бермади. Бугун биз бу фикрга қайтдик, лекин бироз бошқача шаклда. Биз ўзбек ва украин тилларида шу даврга оид маълумотларни ўз ичига олган “Антиквар” журналини нашр этиб, унинг саҳифаларида украиналик рассомларнинг Самарқанд ҳақидаги ноёб асарларини жойлаштирдик. Шу билан бирга, биз Киев санъат галереясида кўргазма очдик. Унда 100 га яқин асар намойиш этилди. Бу лойиҳанинг маданий таркибий қисми эди.

Иқтисодий компонентга келсак, биз Киевда Ишбилармонлар кенгаши йиғилишини ўтказдик. У 2021 йил феврал ойида яратилган. Ишбилармонлар кенгашининг сиз томондан ҳамраиси ўзбекистонлик тадбиркор Зафар Ҳошимовдир. Мен уни таклиф қилдим ва у бу лойиҳада мамнуният билан иштирок этди. Ишбилармонлар кенгашида сизнинг элчингиз Алишер Курманов иштирок этди. Биз кенг кўламли икки томонлама иқтисодий алоқалар, Украина товарларини Ўзбекистон бозорига етказиб бериш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилиш йўллари масалаларини муҳокама қилдик. Афсуски, кенг кўламли уруш бошланиши билан товар айирбошлаш қисқарди, аммо шунга қарамай, бугунги кунда у 300 миллион доллардан ошади. Ва бугунги кунда Ўзбекистондан Украинага жуда катта юк оқими кетмоқда. Шунингдек, форумда Украина енгил саноат уюшмалари, сутчилар, қандолатчилар, ИТ-ҳамжамият ва бошқалар вакиллари Ўзбекистон бозорида ишлашга қизиқишлари ҳақида сўзлаб бердилар. Корхоналаримизнинг “кўчирилиши” га келсак, бу, табиийки, бу ҳақда гапирмаяпмиз; Ўзбекистонда ишлаб чиқариш қувватларини яратишга қизиқиш бор.

Ўзбекистонда қўшма лойиҳаларни амалга ошириш учун қулай шароитлар, хусусан, саноат корхоналари қуриш учун ер ажратилган эркин иқтисодий зоналар мавжудлиги ҳақидаги малумотларни Украина бизнесига мунтазам етказиб тураман. Сизда кластерлар мавжуд, улар ҳам бизнес юритиш учун истиқболли соҳадир. Бу эрда фармацевтика компаниялари, жумладан, Украина компаниялари фаол. Нафақат Ўзбекистонда, балки бутун минтақада талаб катта бўлган ишлаб чиқариш қувватларини қуриш, маҳсулотлар ишлаб чиқариш имконияти мавжуд. Бу ерда Марказий Осиёда истеъмол салоҳияти 100 миллион кишига баҳоланмоқда, бу жуда катта бозор. Биз дипломатлар сифатида украиналик бизнесга Ўзбекистонда алоқаларни кенгайтириш учун яратилган қулай шароитлар ҳақида сигналлар юборамиз.

Алишер Азимов