Тошкент: +30
Ўзбекистон, Тошкент – Batafsil.uz. Сўнгги пайтларда мамлакатда қизлар ва аёлларга қилинган ҳужумлар, Зўрлашлар ва ҳатто қотилликлар ҳақидаги янгиликлар тобора кўпайиб бормоқда. Шу муносабат билан кўплаб ўзбекистонликлар аёлларга ўзини ҳимоя қилиш кўникмаларини ўргатиш, шунингдек, ўзини ҳимоя қилиш учун турли хил воситаларни эркин сотиш зарурлиги ҳақида гапира бошладилар.
2019 йилда мамлакатда "Қурол тўғрисида" ги қонун қабул қилинди, бу ўзбекистонликларга ўзини ҳимоя қилиш учун қурол, масалан, газ баллонлари ва электрошокерларни сотиб олиш ва сақлаш имкониятини берди. Аммо шуни таъкидлаш керакки, бугунги кунда бу ҳақда кўпчилик хабардор эмас. Ўз-ўзини ҳимоя қилиш қуролларидан фойдаланишни тарғиб қилиш учун фаол кампания ўтказиш керакми? Ўзини ҳимоя қилиш воситасини қандай сотиб олиш керак ва уни қандай қилиб тўғри ишлатиш керак? Буларнинг барчаси ҳақида – Batafsil.uz.мухбирининг материалида ўқинг.
Қалампир пуркагичларини ишлаб чиқаришга ихтисослашган Admiral Defense компаниясининг мутахассиси Алина Чеховичнинг сўзларига кўра, ўзини ҳимоя қилиш воситаларидан фойдаланишни тарғиб қилишнинг ўзи етарли эмас. Республика миқёсидаги вазиятни фақат чора-тадбирлар мажмуи билан тузатиш мумкин. Масалан, аёлнинг жамиятдаги аҳамиятини ошириш, жинсий тарбия бўйича маърузалар ўтказиш, оилавий муаммолар бўйича психологлар ва психотерапевтларга мурожаат қилиш амалиётини тарғиб қилиш керак.
"Жиноятчилар ва ҳуқуқбузарларни жазолаш жуда муҳимдир. Болалар ва аёлларни зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларига яқинда киритилган ўзгартиришлар бунга ёрдам беради. Айтиш жоизки, ўз – ўзини ҳимоя қилиш воситалари, албатта, тажовузкорни кейинги сафар ўйлашга мажбур қилиш усулларидан биридир. Тажовузкор унинг ҳаракати албатта, қаршилик кўрсатишини билади ва эҳтимол бу уни тўхтатади” - таъкидлади мутахассис.
Аёл ҳатто энг хавфсиз кўринадиган жойларда ҳам тажовузга дуч келиши мумкин. Масалан, яқинда интернетда ҳужумчилар ўз машинасидан тортиб олган қизнинг ҳикояси чоп қилинди. Яхшиямки, яқин атрофда бўлган эътиборли одамлар туфайли ҳамма нарса хавфсиз якунланган. Агар у ўша пайтда ёлғиз қолса нима бўлади? Кўпгина ҳолларда, эркаклар жисмонан аёлларга қараганда кучлироқдир ва афсуски, улардан баъзилари бундан фойдаланадилар. Шунинг учун, аёл ҳам ҳимоя қилиш воситалари орқали маълум афзалликларга эга бўлиши керак.
2019 йилда қабул қилинган "Қурол тўғрисида" ги қонунга мувофиқ, ўз – ўзини ҳимоя қилиш учун икки турдаги фуқаролик қуроллари - газ (спрей ва й ва пуркагичлар) электрошокдан фойдаланиш мумкин
"Шуни таъкидлашни истардимки, фуқаролик қуроллари тўғрисидаги моддада травматик ва ов қуроллари тўғрисидаги маълумотлар ҳам мавжуд, аммо бу турдаги қуроллардан ўзини ҳимоя қилиш учун фойдаланиш мумкин эмас. Ўзини ҳимоя қилиш воситаларидан фойдаланишга рухсат берилган воситалар ҳам ўзига хос жиҳатларга эга. Масалан, тинч аҳоли фойдаланиши учун электрошокернинг кучи 90 минг Вт ёки 90 кВт дан ошмаслиги керак. Акс ҳолда, оддий фуқаролар ундан фойдалана олмайди", – дея тушунтирди Алина Чехович.
Қаерда ва қандай сотиб олиш мумкин?
Ўз-ўзини ҳимоя қилиш учун қуролларни махсус дўконларда сотиб олиш мумкин, уларда қолган қуроллар, шу жумладан ов қилиш учун ҳам сотилади. Маҳаллий ишлаб чиқарилган қалампир пуркагичларини фақат http://admiraldefense.uz сайтда ёки қуйидаги манзилда: Тошкент, Олмазор тумани, уста Алим кўчаси, Динамо савдо уйи, 2-қават сотиб олиш мумкин. Қизлар бу масалада +998974460020 рақамига қўнғироқ қилиб маслаҳат олишлари мумкин.
Сотиб олишни қонуний равишда расмийлаштириш учун бир нечта процедуралардан ўтиш керак бўлади. Аввало, рўйхатдан ўтган жойдаги ҳудудий ички ишлар органига мурожаат қилиш керак, у крда тақдим этилиши керак бўлган ҳужжатлар рўйхати, шунингдек тўлдириш учун шакллар берилади. Ҳужжатлар тўплангандан сўнг, уларнинг бир қисмини давлат хизматлари маркази орқали олиш мумкин (гиёҳвандликка қарамлик ва руҳий касалликлар йўқлиги тўғрисидаги гувоҳнома), ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига яна ташриф буюриш, ҳужжатларни топшириш ва оғзаки сўров ўтиш керак бўлади.
"Ўз-ўзини ҳимоя қилиш учун қурол ишлатишга рухсат бериш ёки рад этиш тўғрисидаги қарор уч кун ичида хабар қилинади. Агар жавоб ижобий бўлса, рухсат берувчи ҳужжат берилади. Бироқ, жараённи енгиллаштириш мумкин. Масалан, махсус хизматни буюртма қилиш мумкин: улар барча керакли ҳужжатларни тўплашади, қалампир пуркагичидан фойдаланишга рухсат олишади, шунингдек уни қандай қилиб тўғри ишлатишни ўргатишади. Ўйлайманки, бу кўпчилик учун анча қулайроқ бўлади: рухсат олиш учун муассасаларга бориш, маълумотномаларни тўплаш шарт эмас", – дея таъкидлади мутахассис.
Нимага эътибор бериш керак?
Ўз-ўзини ҳимоя қилиш воситасини танлашда бир нечта мезонларни ҳисобга олиш керак. Аввало, бу соддалиги ва фойдаланиш қулайлигидир. Иккинчидан, ўзини ҳимоя қилиш воситаси душманни масофадан зарарсизлантириши керак. Учинчи ҳал қилувчи омил – бу қурилманинг нархи.
"Ўз – ўзини ҳимоя қилишнинг энг яхши воситаси-бу ҳужумчини масофадан туриб ушлаб турадиган, яъни контактда фойдаланиш шарт бўлмаган нарса. Маълумки, Ўзбекистонда фақат контактли қурол сотилади. Бундай электрошокердан фойдаланиш учун махсус кураш кўникмаларига эга бўлиш керак. Ахир, кўпинча ҳужумчилар жисмонан кучлироқ бўлган эркаклардир, шунинг учун тажовузкор аёлнинг қўлидан электрошокерни улардан фойдаланишга имкон бермасдан тортиб олиш осонроқ бўлади", - деди Алина Чехович.
Шу нуқтаи назардан, аёл учун энг мақбул танлов қалампир баллончаси бўлади. Уни ишлатишнинг асосий қоидаларидан бири масофани сақлашдир. Бу аёлнинг спрей сепишдан хавфсиз бўлишига, шунингдек, тажовузкордан масофани сақлашга имкон беради, чунки қурол ишлатиш учун у билан алоқа қилишнинг ҳожати йўқ.
Шу билан бирга, қалампир спрейларидан фойдаланиш жуда осон. Улар душманни зудлик билан зарарсизлантиради, қочиш ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларини чақириш учун улар етарли. Қалампир спрейларининг яна бир афзаллиги: улар тажовузкорга жиддий зарар етказмайди, бунинг учун ҳам жавобгарлик бўлиши мумкин.
Бундан ташқари, бундай ўзини ҳимоя қилиш воситаси қиммат эмас. Айни пайтда электрошокерлар нархи тахминан беш миллион сўм ва ундан юқори. Таққослаш учун газ баллончалари нархи анча паст: тахминан 200 минг сўмдан бошланади.
Қандай фойдаланиш керак?
"Инсон психикасида тажовузнинг намоён бўлишига қарши иккита ҳимоя реакцияси мавжуд: у шунчаки қотиб қолиши ёки жавобан тажовузни намоён қила бошлаши мумкин. Аммо бу ҳаракатларнинг ҳеч бири зўравонликдан қочишга имкон бермайди. Шунинг учун, ўзингизга зарар бермасдан ва тажовузкорга жиддий зарар етказмасдан ўзини ҳимоя қилиш воситасидан тўғри фойдаланиш учун қоидаларни олдиндан ўрганиш ва ундан фойдаланиш кўникмаларини ривожлантириш керак. Буни мураббий ёрдамида ёки ўзингиз қилишингиз мумкин. Айтганча, қалампир пуркагичидан фойдаланиш жуда оддий: шунчаки баллонни олиш, иложи бўлса, хавфсиз масофага ўтиш, рақибнинг юзини тўғри нишонга олиш, тугмачани босиш ва ўз вақтида қочишнинг ўзи кифоя", – деди Алина Чехович.
Махсус машғулот ўзини ҳимоя қилиш воситасидан фойдаланишни ўргатишга эмас, балки ҳужум пайтида асосий ҳаракатларнинг реакцияси ва тезлигини ишлаб чиқишга, пуркагични қайси йўналишда ушлаб туриш яхшироқ, уни қандай пуркаш афзалроқ, қанча вақт ва қанча куч билан ушлаб туриш кераклигини тушунишга қаратилган бўлади. Табиийки, одамга эмас, балки жонсиз нишонга машқ қилиш керак. Масалан, Admiral Defenseда фаол моддаларсиз махсус ўқув баллонларини сотиб олиш мумкин.
Шундай қилиб, масалан, қалампир пуркагичидан фойдаланганда бир нечта қоидаларга риоя қилиш керак.
"Пуркагични тик ҳолатда ушлаб туришингиз керак, ҳужумчининг юзини нишонга олишингиз керак, акс ҳолда уни ишлатишдан ҳеч қандай таъсир бўлмайди. Пуркагични камида 1 метр, идеал ҳолда 2 метр масофада ишлатиш керак. Моддани икки сония ичида пуркаш керак, агар керак бўлса, уни такрорлаш мумкин. Шуни эсда тутиш керакки, пуркагични шамолга қарши, шунингдек ёнувчан нарсалар ёнида ишлата олмайсиз", – дея таъкидлади суҳбатдошимиз.
Нозик жиҳатлар
Қурол фақат ўз ҳаёти ва соғлиғини, бошқа фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғини, шунингдек кутилмаган ҳужум содир бўлган тақдирда мол-мулкини ҳимоя қилиш учун ишлатилиши керак. Шу билан бирга, "Қурол тўғрисида" ги қонунга биноан, мудофаа воситасидан фойдаланишдан олдин, агар иложи бўлса, ҳужумчини бу ҳақда огоҳлантириш керак.
"Бирор кишига асоссиз зарар етказилган тақдирда, Ўзбекистон Жиноят кодексининг 104, 105, 107-моддалари бўйича жазо қўлланилиши мумкин. Бундан ташқари, ўз-ўзини ҳимоя қилиш чегаралари мавжуд, уларни босиб ўтиш мумкин эмас. Ушбу чегаралардан бири - тажовузкор одамга жиддий зарар етказишдир. Тўғри ишлатилганда, спрей 15 дақиқа ичида тажовузкорга зарар етказади. 30 дақиқадан сўнг унинг таъсири бутунлай тўхтайди", – дея таъкидлади эксперт.
Ҳимоя қуролидан меъёрдан ташқари фойдаланишнинг бир ҳолати ҳақида ички ишлар органларига хабар бериш керак. Бундан ташқари, қонунга кўра, ўзини ҳимоя қилиш қуролидан жабрланганга биринчи тиббий ёрдам кўрсатилиши керак.
"Менимча, кўпчилик учун ўзини ҳимоя қилиш қуролидан фойдалангандан кейин қочиш ягона тўғри қарор бўлади. Бироқ, Бирлашган Миллатлар ташкилотининг камроқ ҳалокатли қуролларни қўллашда инсон ҳуқуқларига риоя қилиш бўйича йўриқномасида, шунингдек, "Қурол тўғрисида"ги қонунда назарда тутилган инсонпарварлик тамойилларини алоҳида эслатиб ўтмоқчиман.
Ҳужумчини, масалан, қалампир спрейи билан зарарсизлантиргандан сўнг, иложи бўлса, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига ҳужум ва ўз – ўзини ҳимоя қилиш қуролларидан фойдаланиш тўғрисида хабар бериш керак, шунингдек, агар тажовузкор ҳибсга олинадиган бўлса, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ходимлари спрейни одамнинг юзидан махсус клинерлар билан артиб ташлашлари керак", - дея хулоса қилди Алина Чехович.
