Bugun Boysun tumani, “Ko‘lqamish” MFY hududida joylashgan “Mustaqillikning 25 yilligi” konida Energetika vaziri Jo'rabek Mirzamahmudov va Favqulodda vaziyatlar vaziri general-mayor A.Qo‘ldoshev ishtirokida kecha, 17-sentyabr kuni konda yuz bergan texnogen hodisa yuzasidan brifing bo‘lib o‘tdi. 

Unda kecha soat 16:00 larda Boysun tumanidagi “Kofrun” MFY hududida joylashgan “Mustaqillikning 25 yilligi” (M-25) koniga qarashli 604-son qudug‘ining yon tarafidan yuqori bosimli vodorod sulfid gazi sizib chiqish holati qayd etilganligi aytildi. 

Hodisa oqibatida 4 nafar fuqaro vafot etgan. 11 nafar fuqaro esa tan jarohati olib, shifoxonaga yuborilgan. Kechaning o‘zida ularning 10 nafariga uyiga javob berilgan. 

Eslatib o‘tamiz, joriy yil 1-sentyabr kuni soat 15:17 da “M-25” konidagi 604-sonli quduqda burg‘ilash ishlarini olib borish vaqtida texnologik jarayonning buzilishi natijasida vodorod sulfid gazi chiqishi kuzatilgandi. Ushbu texnogen hodisa oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha respublika darajasidagi vazirlik va idoralar mutasaddilaridan iborat tezkor shtab tuzilib, uning nazorati ostida hodisa oqibatlarini rejali bartaraf etish ishlari amalga oshirildi. Natijada 15-sentyabr kuni quduq germetiklangan hamda tabiiy gazning sizib chiqishi holati to‘liq so‘ndirilgandi. 

Ayni paytda bu yerga tegishli tashkilotlar mutaxassislari tomonidan barcha zaruriy ishlar olib borilmoqda. 

Brifing ishtirokchilarning “Nega bu hodisa yana takrorlandi?” deya bergan savoliga Energetika vaziri J.Mirzamahmudov bu mazkur konning geografik joylashuvi va o‘ziga xos xususiyatlari bilan bevosita bog‘liqligini aytdi. 

Xususan, “Mustaqillikning 25 yilligi” koni ma’muriy jihatdan O‘zbekiston Respublikasining Surxondaryo viloyati hududida joylashgan bo‘lib, Boysun shahridan 20 kilometr janubi-sharqda joylashgan. 

Geografik jihatdan hudud tog‘oldi-adir relefidir. Relefning mutlaq balandligi dengiz sathidan 1000 metrni tashkil etadi. 

“M-25” (“Gajak”) koni birinchi marta 1933-yilda geologik tadqiqot yo‘li bilan aniqlangan va 1938-yilda tayyorlangan. 1941-yilda bu yerda birinchi qidiruv qudug‘i burg‘ilangan. 

1974-yilda 5-sonli quduqni sinovdan o‘tkazishda quyi bo‘r qatlamlaridan gazning sanoat oqimlari olingan. Xuddi shu yili tuzilma kon toifasiga kiritilgan.

Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, kon zaxirasi 40 mlrd m3ni tashkil etgan. 2006 – 2008-yillarda Malayziyaning “PETRONAS” kompaniyasi tomonidan “O‘zbekneftgaz” MXK bilan imzolangan qo‘shma o‘rganish to‘g‘risidagi bitim doirasida Gajak maydonida 3D seysmik qidiruv ishlari olib borildi va bitta quduq sinovdan o‘tkazildi.

Kompaniyaning loyihaga kiritgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalari umumiy miqdori 102 million AQSh dollarini tashkil etdi. Kompaniyaning investitsiya siyosatidagi o‘zgarishlar va eng asosiysi, "Gajak" konini o‘zlashtirishning murakkabligi tufayli kompaniya loyihadan chiqdi. 

M-25 koni quyidagi toifalarga kiradi: 

geologik tuzilishiga ko‘ra – juda murakkab kon-geologik sharoitlar; 

Ma’lumot uchun. Murakkab geologik tuzilish ko‘p sonli strukturaviy buzilishlarning mavjudligi, filtratsiya-sig‘im xususiyatlarining katta xilma-xilligi bilan bog‘liq. Bu yerda samarali qazib olish uchun butasimon burg‘ilash usulidan foydalanish talab etiladi. Qiya yo‘nalishdagi quduqlarni qurish 1200 m gacha. 

zaxiralarning ajratib olinishi – qiyin ajratib olinadigan zaxiralar; 

Ma’lumot uchun. GKZda tasdiqlangan boshlang‘ich zaxiralar 108,6 mlrd m3 ni tashkil etadi. Shu bilan birga, qazib olish davrida (30 yil) to‘plangan gaz qazib olinishi kutilmoqda – 81,2 mlrd m3 va qazib olish koeffitsienti – 0,77. 

tabiiy gaz tarkibi va qatlamning tavsifi: 

– yuqori oltingugurtli gaz (oltingugurt miqdori 7% gacha);

– yuqori karbonat angidrid gazi (tarkibida karbonat angidrid gazi 12% gacha);

– kondagi anomal yuqori qatlam bosimi 65 MPa;

– kesimi bo‘yicha yuqori harorat 150°S gacha yetadi; 

Ma’lumot uchun. Muborak hududidagi konlarda oltingugugrt (H2S) miqdori – 3,8%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 4,61% gacha. 

Ustyurt hududidagi konlarda oltingugugrt (H2S) miqdori – 0%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 1,31% gacha. 

Sho‘rtan hududidagi konlarda oltingugugrt (H2S) miqdori – 0,07%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 2,9% gacha. 

Gazli hududidagi konlarda oltingugurt (H2S) miqdori – 0,72%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 3,1% gacha. 

Ushbu sharoitlar yuqori bosim, harorat, vodorod sulfidga chidamlilikni ta’minlaydigan uskunalar, materiallar, kimyoviy reagentlar, texnologiyalarga alohida talablarni qo‘yadi va uglevodorodli agressiyaga qarshi, burg‘ilash eritmasining yuqori zichliklarida ishlash – 2,30 g/sm3 gacha. Yorilgan, kuchli (600 m gacha) yuqori qatlam bosimiga ega bo‘lgan kollektor burg‘ilash eritmalarini boshqarishda alohida yondashuvni talab qiladi. Konning murakkab geomexanikasi tufayli burg‘ilash eritmalarining, shu jumladan uglerod asosli eritmalarning alohida xususiyatlari zarur. 

Bundan tashqari, maqsadli gorizontlarning qatlam sharoitlari – termobarik sharoitlar va qatlam flyuididagi karbonat angidrid va vodorod sulfid miqdori – yuqori bosim ostida agressiv yuqori haroratli kislotali muhitda ishlay oladigan korroziyaga chidamli CRA (nikel-xrom-molibden) qotishmasidan tayyorlangan qimmatbaho ekspluatatsiya uskunalari va materiallarini moddiy jihatdan bajarish zarurligini belgilaydi. Buni o‘z navbatida loyihaning xalqaro texnik maslahatchilari (Halliburton, Schlumberger, Baker Hughes, Weatherford va boshqalar) tasdiqladilar. 

Shuningdek, quduqlarni sinash jarayonida nasos-kompressor quvurlarida (NKQ) oltingugurtning cho‘kishi kuzatiladi, ularni bartaraf etish uchun oltingugurt tiqinlarini eritishga qodir bo‘lgan kimyoviy reagentlarni haydash kerak. 

Ma’lumot uchun. Hisoblashlar shuni ko‘rsatadiki, gaz tarkibida oltingugurt bo‘lganda 0,7 g/m3 10% oltingugurt quvurlar yuzasida to‘planadi kuniga 283 ming m3 quduqda 20 kg atrofida oltingugurt cho‘kadi. Operator tomonidan tajriba-sanoat ishlari olib borildi. Unda turli xil reagentlar sinovdan o‘tkazilib, NQQda oltingugurt tiqinlarini bartaraf etish uchun kimyoviy reagentlarni tanlash bo‘yicha jahon tajribasi o‘rganildi va dastlab "MIRRIKO" (RF) kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan Atren B-solv eritmasi tanlandi.

Quduq stvolida cho‘kindilarga qarshi kurashish uchun konni ishlatish loyihasi (QEE)da quyidagi reja-tadbirlar nazarda tutiladi: 

kombinatsiyalangan usul bilan (mexanik yoki kimyoviy) oltingugurt cho‘kindilarini olib tashlash quduqlarni bir yilda 30 kunga qo‘shimcha majburiy to‘xtatishga. Quduqda boshqa operatsiyalarni hisobga olgan holda to‘xtashlarning umumiy vaqti yiliga 55 kunni tashkil etishi mumkin. 

2017-yildan “Surhan Gas Chemical Operating Company” kompaniyasi Operator sifatida “Mustaqillikning 25 yilligi” (“Gajak”) konida va “O‘zbekiston mustaqilligi” investitsiya blokida mahsulot taqsimotiga oid bitim doirasida neft-gaz operatsiyalarini amalga oshirishni boshladi.

Geologiya qidiruv ishlari doirasida 160 kvadrat kilometr hududda 3D, 492 pogon kilometr hududda esa 2D uslubida seysmik tadqiqot ishlari amalga oshirildi.

Jami 23 ta quduqda burg‘ilash, 10 ta quduqda sinov ishlari yakunlangan. 

Hozirgi vaqtda 4 270 nafardan ortiq quruvchilar va 517 ta qurilish texnikasi jalb qilingan.